Công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự là một trong những hoạt động thực hiện chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong hoạt động tư pháp, được quy định tại Điều 23 BLTTHS và các Điều 6, Điều 19 Luật tổ chức VKSND năm 2002; Khoản 1 Điều 10 Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự.

Ảnh minh họa

Tại Khoản 2 Điều 23 BLTTHS quy định: “ Viện kiểm sát kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự có trách nhiệm phát hiện kịp thời vi phạm pháp luật của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng và người tham gia tố tụng, áp dụng những biện pháp do Bộ luật này quy định để loại trừ việc vi phạm của những cơ quan hoặc cá nhân này ”.

Tại các Điều 6, Điều 19 Luật tổ chức VKSND năm 2002 quy định: “ Khi thực hiện chức năng, nhiệm vụ của mình, Viện kiểm sát nhân dân có quyền ra quyết định, kháng nghị, kiến nghị, yêu cầu và chịu trách nhiệm trước pháp luật về các văn bản đó… Các quyết định, kháng nghị, kiến nghị, yêu cầu của Viện kiểm sát nhân dân phải được các cơ quan, tổ chức, đơn vị và cá nhân có liên quan thực hiện nghiêm chỉnh theo quy định của pháp luật”. “Khi thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự, Viện kiểm sát nhân dân có quyền kháng nghị theo thủ tục phúc thẩm, giám đốc thẩm, tái thẩm các bản án, quyết định của Toà án nhân dân theo quy định của pháp luật; kiến nghị với Toà án nhân dân cùng cấp và cấp dưới khắc phục vi phạm trong việc xét xử; kiến nghị với cơ quan, tổ chức, đơn vị hữu quan áp dụng các biện pháp phòng ngừa tội phạm và vi phạm pháp luật; nếu có dấu hiệu tội phạm thì khởi tố về hình sự ”.

Tại Khoản 1 Điều 10 Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự  quy định: “ Khi thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự, nếu phát hiện Tòa án có vi phạm pháp luật trong việc xét xử vụ án thì tùy từng trường hợp, Kiểm sát viên tự mình hoặc báo cáo Lãnh đạo Viện kiến nghị với Tòa án khắc phục vi phạm”.

Như vậy, kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự là trách nhiệm của VKS nhằm phát hiện kịp thời vi phạm pháp luật của Tòa án để áp dụng các biện pháp do pháp luật quy định để loại trừ việc vi phạm. Công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự là một trong những biện pháp đó. Thông qua công tác kiến nghị, VKS yêu cầu Tòa án sửa chữa, khắc phục vi phạm, đảm bảo việc xét xử của Tòa án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Đây là quyền năng pháp lý mà Luật quy định chỉ VKS mới được thực hiện khi thực hành quyền công tố và kiểm sát các hoạt động tư pháp theo quy định của Hiến pháp và pháp luật, trong đó có thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự. Kiến nghị của VKS phải được thực hiện nghiêm chỉnh theo quy định của pháp luật. 

Trong thời gian qua, VKSND tỉnh Phú Yên và các VKSND huyện, thị xã, thành  phố đã quán triệt và nhận thức đầy đủ vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ của VKSND; quan tâm thực hiện tốt công tác kiến nghị trong xét xử các vụ án hình sự của Toà án, đã phát hiện vi phạm và ban hành nhiều kiến nghị yêu cầu Tòa án sửa chữa, khắc phục vi phạm. Các kiến nghị đều có căn cứ, bảo đảm được yêu cầu về nội dung và hình thức, nêu rõ những vi phạm và những nội dung kiến nghị, được Tòa án chấp nhận. Nhiều đơn vị đã chú trọng việc phát hiện vi phạm của Tòa án trong quá trình giải quyết một vụ  án cụ thể để  kiến nghị.  Qua đó, đã bảo đảm cho việc xét xử của Tòa án đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, nghiêm minh, kịp thời; góp phần tích cực trong công tác đấu tranh phòng chống tội phạm và phục vụ tốt nhiệm vụ chính trị tại địa phương.

Đạt được những kết qảu nói trên, trước hết là sự quan tâm chỉ đạo của VKSNDTC và Lãnh đạo VKSND tỉnh Phú Yên đối với công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử án hình sự nói chung, công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự của Toà án nói riêng. Kế hoạch công tác kiểm sát hàng năm của VKSND tỉnh Phú Yên đều xác định công tác kiến nghị là nhiệm vụ quan trọng, đồng thời coi công tác kiến nghị  là một chỉ tiêu, nhiệm vụ trong việc bình xét thi đua. VKSND tỉnh và các VKSND huyện, thị xã, thành phố đã quán triệt, nghiên cứu và nắm vững ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác kiến nghị. Các Kiểm sát viên làm nhiệm vụ thực hành quyền công tố tại phiên toà luôn đề cao tinh thần trách nhiệm, làm tốt vai trò, vị trí, trách nhiêm đại diện VKS thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên toà, bảo đảm việc xét xử của Toà án đúng người, đúng pháp luật. Từ đó đã thực hiện tốt công tác kiểm sát bản án, quyết định sơ thẩm chưa có hiệu lực pháp luật của Toà án, phát hiện nhiều vi phạm và ban hành nhiều kiến nghị có chất lượng. Quá trình thực hiện công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử án hình sự, VKSND tỉnh Phú Yên cũng đã rất quan tâm đến công tác sơ kết, xây dựng các báo cáo chuyên đề, thông báo rút kinh nghiệm… Qua đó, đã giúp cho các VKSND huyện, thị xã, thành phố nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử án hình sự nói chung, công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự nói riêng.  

Tuy nhiên, bên cạnh những kết quả đã đạt được, công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự cũng còn có những tồn tại: Một số đơn vị cấp huyện chưa thật sự quan tâm nên số lượng kiến nghị còn hạn chế. Một số đơn vị chưa chú ý thực hiện công tác kiến nghị thường xuyên, kịp thời mà tổng hợp vi phạm để đến cuối năm mới kiến nghị nên đã làm giảm tính hiệu quả của công tác kiến nghị. Việc mở sổ theo dõi, tổng hợp vi phạm của Tòa án chưa được quan tâm thực hiện…

Sở dĩ có những tồn tại nói trên là do một số đơn vị VKS cấp huyện tuy đã quan tâm thực hiện công tác kiến nghị trong xét xử các vụ án hình sự của Toà án, nhưng trong công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành chưa chú trọng thực hiện các biện pháp nhằm phát hiện vi phạm. Công tác kiểm sát bản án, quyết định của Toà án có lúc, có nơi chưa kịp thời nên không phát hiện được vi phạm để tổng hợp, báo cáo Lãnh đạo Viện xem xét việc kiến nghị yêu cầu Tòa án sửa chữa, khắc phục vi phạm.  Bộ luật hình sự, Bộ luật tố tụng hình sự được ban hành nhiều năm nhưng việc giải thích, hướng dẫn của Cơ quan có thẩm quyền chưa kịp thời, không đầy đủ. Nhiều vấn đề khó khăn, vướng mắc trong việc áp dụng hai Bộ luật này không được giải quyết  hoặc tuy được giải quyết nhưng thiếu sát hợp với thực tế, gây khó khăn khi  áp dụng.

Để không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự, VKSND tỉnh Phú Yên đề ra một số giải pháp sau:

1- Tiếp tục quán triệt, nhận thức đầy đủ ý nghĩa, tầm quan trọng của công tác kiến nghị  khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự

Kiến nghị là một trong những hoạt động tố tụng đặc thù trong quá trình thực hiện thực hành quyền công tố và kiểm sát hoạt động tư pháp của VKSND, trong đó có công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự, bởi pháp luật chỉ quy định VKSND mới được quyền thực hiện mà các cơ quan tiến hành tố tụng khác không có. Do đó, kiến nghị vừa là trách nhiệm, đồng thời là quyền năng pháp lý quan trọng mà Luật chỉ giao cho VKSND thực hiện. Vì vậy, để thực hiện tốt công tác kiến nghị cần phải thường xuyên tổ chức cho Kiểm sát viên làm công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự nghiên cứu, quán triệt đầy đủ ý nghĩa, tầm quan trọng và các quy định của pháp luật về  kiến nghị của VKS.

Tăng cường và không ngừng nâng cao chất lượng, hiệu quả công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự chính là để đảm bảo những vi phạm pháp luật của Toà án được sửa chữa, khắc phục kịp thời, góp phần tích cực trong công tác đấu tranh phòng ngừa, chống tội phạm. Đây là nhiệm vụ quan trọng để VKS thực hiện tốt chức năng thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử  hình sự. Do vậy, phải coi đây là một trong những chỉ tiêu nghiệp vụ  trong Kế hoạch công tác kiểm sát hàng năm; đồng thời xem đây là một tiêu chí khi bình xét thi đua.

Tăng cường công tác lãnh đạo, quản lý, chỉ đạo đối với công tác kiến nghị nói chung, công tác kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự. Kinh nghiệm cho thấy, ở đơn vị nào mà Lãnh đạo quan tâm, chỉ đạo, phân công nhiệm vụ cụ thể cho Kiểm sát viên và thường xuyên đôn đốc, kiểm tra, rút kinh nghiệm thì  chất lượng, hiệu quả công tác kiến nghị khắc phục vi phạm ở đơn vị đó được nâng cao.

2- Nâng cao trách nhiệm của Kiểm sát viên, xác định chính xác những vi phạm của Tòa án để kiến nghị

Kiến nghị khắc phục vi phạm trong xét xử án hình sự  phải bảo đảm tính có căn cứ, chính xác. Vì vậy, cần phải xác định chính xác vi phạm của Tòa án, nêu rõ vi phạm điều, khoản nào của BLHS, BLTTHS, của văn bản pháp luật có liên quan. Để làm tốt việc phát hiện vi phạm trong xét xử án hình sự của Tòa án, cần tập trung thực hiện các nội dung sau:  

- Phải nâng cao trình độ, năng lực, ý thức trách nhiệm của Kiểm sát viên.  Kiểm sát viên thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử tại phiên tòa là thực hiện nhiệm vụ và quyền hạn của VKSND, bảo đảm cho việc truy tố đúng người, đúng tội, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm và người phạm tội, không làm oan người vô tội, bảo đảm việc xét xử của Tòa án đúng pháp luật, nghiêm minh, kịp thời. Do đó, Kiểm sát viên phải nắm vững các quy định của pháp luật (BLHS, BLTTHS, của văn bản pháp luật có liên quan…), đối chiếu với việc áp dụng pháp luật của Tòa án trong xét xử án hình sự để pháp hiện vi phạm. Việc phát hiện vi phạm trong hoạt động xét xử vụ án hình sự của TAND là trách nhiệm của Kiểm sát viên được phân công thực hành quyền công tố tại phiên toà. Đây là nguồn phát hiện vi phạm đầu tiên và quan trọng để thực hiện việc kiến nghị.  

- Tăng cường công tác kiểm sát bản án, quyết định của Toà án là một trong những giải pháp quan trọng nhằm kịp thời phát hiện vi phạm. VKSND tỉnh và các VKSND huyện, thị xã, thành phố ngoài việc nắm vững các quy định của BLHS, BLTTHS và thực hiện đầy đủ quy định tại Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử các vụ án hình sự, phải tiếp tục quán triệt và thực hiện nghiêm túc Chỉ thị số 03/2008/CT-VKSTC-VPT1 ngày 19-6-2008 của Viện trưởng VKSNDTC. Khi gửi bản án, quyết định sơ thẩm cho VKS cấp trên phải có phiếu kiểm sát bản án, quyết định sơ thẩm theo đúng mẫu của VKSNDTC. Phiếu kiểm sát do KSV tham gia phiên toà sơ thẩm lập, trong đó nêu rõ ý kiến đề xuất của KSV; ý kiến của Lãnh đạo đơn vị.

-  Mở sổ theo dõi, tổng hợp vi phạm trong xét xử các vụ án hình sự của Tòa án, thường xuyên cập nhật vi phạm, phản ánh đầy đủ, chính xác các vi phạm đã được phát hiện. Định kỳ tháng, quý, 06 tháng, hàng năm phải nhận xét, đánh giá về tính chất, mức độ vi phạm để báo cáo Lãnh đạo Viện xem xét, quyết định việc kiến nghị theo từng vụ án, từng dạng vi phạm hay kiến nghị tổng hợp.

3- Bản kiến nghị là một văn bản pháp lý nên phải bảo đảm chặt chẽ về hình thức  và nội dung

Quyết định số 15/QĐ-VKSTC-VP ngày 21-01-2005 của Viện trưởng VKSNDTC về việc ban hành quy định về thể thức và kỹ thuật trình bày văn bản trong ngành kiểm sát. Do đó, cần nghiên cứu, quán triệt và thực hiện nghiêm túc Quyết định này trong việc xây dựng văn bản kiến nghị.

Nội dung văn bản kiến nghị cần phân tích, chứng minh vi phạm của Tòa án một cách cụ thể, rõ ràng. Các vi phạm phải được xác định chính xác, tập hợp theo từng dạng vi phạm, nêu rõ vi phạm điều, khoản nào của BLHS, BLTTHS, của văn bản pháp luật có liên quan…, đồng thời trích dẫn chính xác điều luật làm căn cứ xác định vi phạm. Bên cạnh đó, cũng cần xác định nguyên nhân ( chủ quan và khách quan) dẫn đến vi phạm.

Khi ban hành văn bản kiến nghị, cần chú ý đến thẩm quyền kiến nghị, đảm bảo việc kiến nghị chính xác, có tính khả thi; đồng thời cũng phải xem xét đến thẩm quyền, trách nhiệm của người bị kiến nghị trong việc tổ chức, rút kinh nghiệm và sửa chữa, khắc phục vi phạm.

Hồ Ngọc Thảo