Ngày 8/5/2020, Hội đồng xét xử giám đốc thẩm TANDTC đã ra phán quyết về bản án kết tội đối với Hồ Duy Hải. Trong các nội dung nghị án, HĐXX nhận định kháng nghị giám đốc thẩm của VKSNDTC là trái pháp luật. Dưới góc độ học thuật, để làm rõ tính hợp pháp của quyết định kháng nghị trong trường hợp, chúng tôi cho rằng cần phải làm rõ các vấn đề sau đây:

Thứ nhất, hội đồng giám đốc thẩm có thẩm quyền xem xét về tính hợp pháp của quyết định kháng nghị giám đốc thẩm hay không?

Căn cứ Điều 388 BLTTHS, Hội đồng giám đốc thẩm có các thẩm quyền y án, sửa án, hủy án, đình chỉ việc xét xử giám đốc thẩm đối với bản án đã có hiệu lực pháp luật. Có thể nhận thấy, các thẩm quyền trên đây được thực hiện đối với bản án đã có hiệu lực pháp luật bị kháng nghị, do phát hiện có sai sót về thủ tục tố tụng hoặc sai lầm trong áp dụng luật nội dung.

Như vậy, đối tượng bị HĐXX giám đốc thẩm xem xét là bản án, quyết định đã có hiệu lực pháp luật. Kháng nghị của chủ thể có thẩm quyền không phải là đối tượng bị xem xét mà chỉ là căn cứ, lý do để mở thủ tục giám đốc thẩm.

Việc ra phán quyết của Hội đồng giám đốc thẩm đối với bản án, quyết định bị kháng nghị chỉ dựa trên cơ sở nhận định về tính có căn cứ của quyết định kháng nghị (tức là vụ án có hay không sai sót nghiêm trọng về tố tụng hoặc sai lầm nghiêm trọng trong áp dụng luật nội dung), không dựa trên cơ sở xem xét tính hợp pháp của việc kháng nghị (bao gồm căn cứ đó có được quy định trong BLTTHS hay không, thủ tục, thẩm quyền và trình tự kháng nghị).

Vì vậy, Hội đồng giám đốc thẩm chỉ được nhận định về tính có căn cứ của việc kháng nghị mà không có quyền biểu quyết về tính hợp pháp. Quyền nhận định này thuộc về chủ thể có chức năng giám sát, thuộc nhánh quyền lập pháp.

Mặt khác, TAND tối cao đã thụ lý kháng nghị giám đốc thẩm của VKSND tối cao. Sau 4 tháng chuẩn bị, TAND tối cao quyết định mở phiên toà giám đốc thẩm. Điều đó đồng nghĩa với việc thừa nhận kháng nghị là hợp pháp, vì nếu kháng nghị không hợp pháp do được thực hiện trong giai đoạn thi hành án thì việc giải quyết theo thủ tục tố tụng cũng trở nên không hợp pháp. Thay vì mở phiên tòa, TAND tối cao có thể không thụ lý kháng nghị hoặc trao đổi để VKSND tối cao rút kháng nghị trong giai đoạn nghiên cứu hồ sơ, chuẩn bị xét xử.

Thứ hai, VKS đã trả lời không kháng nghị thì có được kháng nghị lại không?

Trong quá trình thực hành quyền công tố, VKS có thể ban hành nhiều quyết định tố tụng khác nhau liên quan đến việc giải quyết vụ án, đồng thời cũng có quyền rút, thay đổi, hủy bỏ các quyết định tố tụng đã ban hành, nhằm đảm bảo truy cứu trách nhiệm hình sự người đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.

Việc VKSND tối cao đã từng trả lời không kháng nghị, sau đó tiếp tục có quyết định kháng nghị là không mâu thuẫn. Điều này cũng phù hợp với thời hạn kháng nghị giám đốc thẩm, đó là “việc kháng nghị theo chiều hướng có lợi cho người bị kết án nên có thể được tiến hành bất cứ lúc nào” theo quy định tại khoản 2 Điều 379 BLTTHS. Tuy nhiên, sẽ là hợp lý hơn nếu trước khi ban hành quyết định kháng nghị giám đốc thẩm, VKS ra quyết định rút quyết định không kháng nghị trước đó, thay vì điều khoản thay thế trong quyết định kháng nghị đã ban hành.

Thứ ba, việc Chủ tịch nước bác đơn xin ân giảm có phải là hoạt động kết thúc giai đoạn xét xử, chuyển sang giai đoạn thi hành án, và do đó VKS không còn quyền kháng nghị đối với vụ án không?

Theo quy định của BLTTHS và Luật thi hành án hình sự, thủ tục xét ân giảm đối với người bị kết án tử hình là một thủ tục nằm trong giai đoạn thi hành án. Tuy nhiên, không phải trong giai đoạn thi hành án thì mọi hoạt động tố tụng đối với vụ án đó sẽ bị triệt tiêu. Bởi lẽ:

+ Về căn cứ pháp lý, theo Điều 367 BLTHS về thủ tục xem xét bản án tử hình trước khi thi hành thì sau khi bản án kết án tử hình có hiệu lực pháp luật, TAND tối cao và VKSND tối cao phải xem xét có kháng nghị hay không. Thời hạn xem xét quyết định việc kháng nghị là 2 tháng.