Để đảm bảo thực hiện nghiêm túc “nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”, cùng với quyết tâm chính trị, ngành Kiểm sát nhân dân phải tiến hành nhiều giải pháp đồng bộ, trong đó công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành giữ vai trò đặc biệt quan trọng. Làm tốt công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành sẽ đảm bảo phát huy tối đa khả năng, trí tuệ của từng cán bộ, công chức, sự phối hợp chặt chẽ, nhịp nhàng giữa các đơn vị trong ngành, kịp thời phát hiện những thiếu sót, tồn tại trong quá trình thực hiện để có biện pháp chấn chỉnh kịp thời.

Nghị quyết số 08-NQ/TW ngày 02/01/2002 của Bộ Chính trị về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác tư pháp thời gian tới đã chỉ rõ: “Nâng cao chất lượng công tố của KSV tại phiên tòa, bảo đảm tranh tụng dân chủ với luật sư, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác… Việc phán quyết của Tòa án phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa”. Trong chiến lược cải cách tư pháp đến năm 2020, Nghị quyết số 49-NQ/TW ngày 02/6/2005 của Bộ Chính trị cũng đã yêu cầu: “Nâng cao chất lượng tranh tụng tại các phiên tòa xét xử, coi đây là khâu đột phá của hoạt động tư pháp…”. Thể chế hoá các quan điểm nêu trên, Điều 103 Hiến pháp năm 2013 đã quy định rõ “nguyên tắc tranh tụng trong xét xử được bảo đảm”, đây là một bước tiến lớn trong lịch sử lập pháp, khẳng định chủ trương cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước ta, hướng đến một nền tư pháp dân chủ, tiến bộ.

Hoạt động quản lý, chỉ đạo điều hành nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng của Kiểm sát viên (KSV) tại các phiên tòa hình sự được thể hiện thông qua các nội dung sau:

Thứ nhất, xây dựng chương trình, kế hoạch, đề ra yêu cầu công tác kiểm sát phù hợp nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng

Vấn đề tranh tụng của KSV tại các phiên tòa hình sự không phải là vấn đề mới; tuy nhiên, trong từng giai đoạn phát triển khác nhau thì đòi hỏi của Nhà nước và xã hội đối với ngành Kiểm sát nhân dân và KSV cũng khác nhau. Điều đó đòi hỏi toàn ngành Kiểm sát nói chung và từng đơn vị trong ngành nói riêng phải nắm bắt được hơi thở của cuộc sống và phải cụ thể hóa trong chương trình, kế hoạch công tác hàng năm của đơn vị mình. Nội dung chương trình, kế hoạch công tác phải đảm bảo cụ thể tránh hình thức chung chung, ngoài việc nêu rõ những yêu cầu bắt buộc thực hiện để nâng cao chất lượng tranh tụng cần phải đề ra những công việc cụ thể KSV bắt buộc phải hoàn thành trong quá trình thực hành quyền công tố tại phiên tòa có liên quan trực tiếp đến chất lượng tranh tụng như nghiên cứu hồ sơ, xét hỏi, trình bày luận tội… Chương trình công tác hàng quý, hàng năm cũng phải đề ra được những giải pháp cụ thể để thực hiện tốt khâu công tác này như các giải pháp về tổ chức cán bộ, giải pháp về hoàn thiện thể chế, giải pháp về quan hệ phối hợp với các cơ quan tư pháp, công tác tổng kết thực tiễn…

Thứ hai, tổ chức thực hiện

Để hoàn thành chương trình công tác đã đề ra, người lãnh đạo phải sâu sát, linh hoạt trong quá trình điều hành, thường xuyên nắm bắt được khối lượng công việc, mức độ phức tạp của công việc, yêu cầu của công việc phải thực hiện trong từng thời gian cụ thể để đôn đốc cán bộ, công chức trong đơn vị thực hiện. Thực hiện các công việc quản lý cụ thể như phân công KSV kiểm sát điều tra, KSV thực hành quyền công tố tại phiên toà, tổ chức họp bàn về đường lối giải quyết vụ án cũng như dự liệu các tình huống có thể phát sinh trong quá trình tranh tụng tại tòa, thỉnh thị xin ý kiến cấp trên, họp trù bị với Tòa án, làm việc với cơ quan hữu quan… nhằm chuẩn bị tốt cho việc tranh tụng của KSV tại tòa. Chất lượng tranh tụng của KSV được thể hiện thông qua quá trình tác nghiệp tại phiên tòa; do vậy, việc lựa chọn phân công KSV giữ quyền công tố đối với những vụ án cụ thể là rất quan trọng. Để làm tốt công việc này người lãnh đạo phải nắm được năng lực, khả năng, thế mạnh, sở trường cũng như những hạn chế, nhược điểm của từng KSV để có thể phân công trong những vụ án cụ thể nhằm phát huy sở trường, hạn chế, sở đoản trong quá trình giải quyết những vụ án cụ thể. Công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành phải có cách thức để phát huy trí tuệ tập thể trong việc giải quyết những vấn đề phức tạp, vướng mắc hoặc còn có nhiều ý kiến khác nhau trong vụ án, qua đó KSV được phân công có thể nắm chắc nội dung vụ án cũng như các căn cứ pháp luật cần viện dẫn tạo thuận lợi cho KSV khi tranh tụng.

Thứ ba, kiểm tra, rút kinh nghiệm nghiệp vụ

Kiểm tra là công việc quan trọng trong quản lý, chỉ đạo, điều hành; thông qua kiểm tra người lãnh đạo có thể nắm bắt hoạt động tranh tụng của KSV trong thực tế đối với từng vụ án cụ thể, nắm được tiến độ thực hiện các biện pháp nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng để từ đó có các biện pháp quản lý nhằm chấn chỉnh những thiếu sót, hạn chế của KSV, phổ biến để rút kinh nghiệm chung trong toàn đơn vị. Để đánh giá đúng chất lượng tranh tụng của KSV, người lãnh đạo phải biết khai thác nhiều nguồn thông tin như từ việc báo cáo án, từ việc nghiên cứu biên bản phiên tòa, từ thông tin phản hồi của Tòa án… Việc tiếp nhận và sàng lọc thông tin phải hết sức khách quan, thận trọng mới đánh giá đúng chất lượng tranh tụng của KSV.

Đối với Viện Thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm tại Đà Nẵng (Viện Phúc thẩm 2) hoạt động quản lý, chỉ đạo, điều hành đã góp phần quan trọng trong việc nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV tại các phiên tòa hình sự. Hàng năm, đơn vị đều đề ra chương trình công tác trong đó nhấn mạnh yêu cầu của việc nâng cao chất lượng tranh tụng; cùng với đó là các biện pháp thiết thực cần phải hoàn thành trong năm như phối hợp với Tòa phúc thẩm tổ chức phiên tòa theo tinh thần cải cách tư pháp, xác định khâu đột phá và thực hiện nhiều chuyên đề có liên quan đến việc nâng cao chất lượng tranh tụng. Việc nghiên cứu hồ sơ vụ án, báo cáo duyệt án được thực hiện theo đúng Quy chế của ngành và quy định của đơn vị. Quá trình tổ chức thực hiện đã có sự linh hoạt, đặc biệt đối với những vụ án lớn, phức tạp, có nhiều người bào chữa, đơn vị đã phân công những KSV có năng lực và kinh nghiệm vừa nghiên cứu, lập hồ sơ kiểm sát vừa thực hành quyền công tố đối với vụ án đó, điều đó đã tạo được sự thuận lợi nhất định trong quá trình tranh tụng do đã nắm chắc nội dung vụ án. Cá biệt đơn vị còn phân công KSV tham gia một số phiên tòa sơ thẩm xét xử các vụ án lớn, phức tạp án để vừa nắm nội dung vụ án vừa theo dõi được diễn biến phiên tòa cũng như quá trình tranh tụng ở phiên tòa sơ thẩm, tạo sự chủ động cho KSV khi tranh tụng ở phiên tòa phúc thẩm sau này.

Việc nâng cao kiến thức pháp luật, trình độ nghiệp vụ cho KSV được chú trọng, ngoài việc cử KSV tham gia các đợt tập huấn, các lớp học chuyên đề do ngành Kiểm sát tổ chức, đơn vị đã thực hiện nhiều chuyên đề khoa học, chuyên đề nghiệp vụ như: “Hệ thống hóa các quy định của pháp luật liên quan đến quá trình giải quyết án giết người, hiếp dâm trẻ em; tàng trữ, vận chuyển, mua bán trái phép chất ma túy”; “Kinh nghiệm trong việc lập hồ sơ, thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử phúc thẩm hình sự”; Phối hợp với các đơn vị trong ngành thực hiện các chuyên đề: “Xác định giá trị tài sản bị chiếm đoạt và xác định thiệt hại do hành vi phạm tội gây ra trong một số tội kinh tế và chức vụ”, “Xác định vị trí, vai trò của Viện kiểm sát nhân dân trong kiểm sát hoạt động xét xử của Tòa án”… Các chuyên đề do đơn vị thực hiện đều đảm bảo tính khoa học và có giá trị thực tiễn cao, góp phần nâng cao nhận thức cho cán bộ, công chức trong quá trình thực hiện nhiệm vụ kiểm sát.

Viện Phúc thẩm 2 đã tạo được nhiều kênh thông tin để đánh giá chất lượng tranh tụng của KSV, trong đó có việc tổ chức các phiên toà mẫu, Lãnh đạo Viện trực tiếp tham dự phiên toà để kịp thời chấn chỉnh, rút kinh nghiệm đối với KSV. Sau mỗi đợt xét xử, đơn vị đều tổ chức rút kinh nghiệm nghiệp vụ trong đó có vấn đề tranh tụng của KSV tại phiên tòa, rất nhiều kinh nghiệm cũng như kỹ năng xử lý tình huống tại phiên tòa đã được phổ biến như kỹ năng ghi chép, đối đáp với vụ án có nhiều Luật sư, kỹ năng xử lý tình huống trong trường hợp bị cáo bất ngờ phản cung ở phiên tòa phúc thẩm, kỹ năng đối đáp trong vụ án mà bị cáo là thành phần chống đối, bất mãn… Những kinh nghiệm, kỹ năng rút ra từ thực tiễn công tác thực sự là những bài học quý giá để mỗi KSV có thể bổ sung thêm kiến thức nhằm đáp ứng yêu cầu công tác.

Một là, hoàn thiện thể chế quản lý

Việc hoàn thiện thể chế quản lý có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao hiệu quả công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV. Hiện có rất nhiều văn bản quy phạm pháp luật liên quan đến việc tranh tụng của KSV tại phiên tòa. Với trách nhiệm là cơ quan chủ trì soạn thảo Bộ luật Tố tụng hình sự

(BLTTHS) sửa đổi và Luật tổ chức VKSND sửa đổi, ngành Kiểm sát nhân dân cần quán triệt đầy đủ nguyên tắc tranh tụng đã được ghi nhận trong Hiến pháp để từ đó xây dựng các quy định phù hợp nhằm đảm bảo cho nguyên tắc này được thực thi trong thực tiễn tố tụng. Xuất phát từ yêu cầu cải cách tư pháp, chúng tôi thấy cần sửa đổi, bổ sung một số nội dung trong BLTTHS nhằm tạo thuận lợi hơn cho KSV trong quá trình tranh tụng như:

- Cần phải khẳng định và bổ sung “nguyên tắc tranh tụng” vào hệ thống các nguyên tắc trong tố tụng hình sự.

- Sửa đổi trình tự xét hỏi, trong đó việc xét hỏi để buộc tội, gỡ tội chủ yếu do KSV và người bào chữa thực hiện. Tòa án đóng vai trò trọng tâm trong quá trình xét xử, là trọng tài vô tư khách quan để đưa ra phán quyết.

- Tăng số lượng KSV tham gia phiên tòa so với quy định hiện hành, đặc biệt là đối với những vụ án đặc biệt nghiêm trọng, nhiều bị cáo, nhiều người bào chữa.

- Quy định mở rộng thêm các trường hợp bắt buộc phải có người bào chữa, không giới hạn theo quy định tại khoản 2 Điều 57

BLTTHS hiện hành.

Bên cạnh việc xây dựng pháp luật cần hoàn thiện các Quy chế, Quy định trong nội bộ của ngành Kiểm sát nhân dân như Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát điều tra án hình sự, Quy chế công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử vụ án hình sự, trong đó quy định cụ thể về trách nhiệm tranh luận, đối đáp của KSV; những công việc cụ thể mà KSV phải thực hiện trước, trong và sau phiên toà; cơ chế để kiểm tra chất lượng tranh tụng của KSV tại phiên tòa…

Hai là, hoàn thiện hệ thống thông tin quản lý

Thông tin có ý nghĩa đặc biệt quan trọng trong việc đưa ra các quyết định quản lý. Người lãnh đạo khi có được nguồn thông tin phong phú, có sự xử lý, đánh giá thông tin một cách khách quan khoa học tất yếu sẽ đưa ra được các quyết định tối ưu. Việc cung cấp và tiếp nhận thông tin trong ngành Kiểm sát nhân dân hiện đang thực hiện theo Quy chế về “chế độ thông tin, báo cáo và quản lý công tác trong ngành Kiểm sát nhân dân” ban hành kèm theo Quyết định số 379/QĐ-VKSTC ngày 13/7/2012 của Viện trưởng VKSNDTC và một số văn bản khác của ngành. Tuy nhiên, để nâng cao hiệu quả công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV tại các phiên tòa hình sự thì cần thiết phải tổ chức việc cung cấp các thông tin công tác chỉ đạo, điều hành cụ thể; trước mắt, cần bổ sung để làm tốt các thông tin sau:

- Thông tin trong nội bộ từng đơn vị làm công tác thực hành quyền công tố và kiểm sát xét xử hình sự như số lượng án, số lượng bị cáo, phân loại án theo chương, theo tội, theo mức độ phức tạp; bao nhiêu vụ án, bao nhiêu bị cáo mà Tòa án chấp nhận, không chấp nhận quan điểm của Viện kiểm sát, lý do không chấp nhận; số lượng và sở trường tranh tụng của từng KSV thực hành quyền công tố…

- Thông tin giữa Viện kiểm sát cấp sơ thẩm và Viện kiểm sát cấp phúc thẩm về thời gian, địa điểm xét xử những vụ án phức tạp, án trọng điểm để Viện kiểm sát cấp phúc thẩm có thể cử KSV tham dự theo dõi phiên tòa.

- Thông tin từ Viện kiểm sát cấp phúc thẩm về chất lượng tranh tụng của KSV cấp sơ thẩm được thể hiện thông qua việc nghiên cứu biên bản phiên tòa sơ thẩm.

- Thông tin giữa KSV giữ quyền công tố và Thủ trưởng đơn vị về diễn biến phiên tòa nói chung và diễn biến của việc tranh tụng nói riêng trong trường hợp cần có sự chỉ đạo kịp thời.

-Thông tin về các quan điểm khác nhau giữa các cơ quan tiến hành tố tụng từ khi khởi tố cho đến khi xét xử vụ án, thông tin về ý kiến chỉ đạo, hướng giải quyết vụ án của Cấp ủy địa phương, của ngành Kiểm sát.

- Thông tin về sự tham gia của người bào chữa trong quá trình điều tra xét xử, về những luận điểm mà Luật sư đã đưa ra trong quá trình tranh tụng tại phiên tòa sơ thẩm, phúc thẩm.

- Thông tin từ cơ quan Tòa án, cơ quan báo chí về chất lượng tranh tụng của KSV…

Để tổ chức tốt hệ thống thông tin phục vụ công tác quản lý, chỉ đạo, điều hành nhằm nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV, đề nghị VKSND tối cao nghiên cứu bổ sung vào Quy chế về thông tin và báo cáo trong ngành Kiểm sát nhân dân các thông tin mà các đơn vị trong ngành buộc phải cung cấp. Đối với thông tin bên ngoài, lãnh đạo từng đơn vị cần có sự nhạy bén trong việc nắm bắt bằng nhiều biện pháp khác nhau, trong đó việc tăng cường mối quan hệ phối hợp với các cơ quan hữu quan, đặc biệt là các cơ quan tiến hành tố tụng có ý nghĩa rất quan trọng trong việc tiếp nhận thông tin phục vụ công tác quản lý.

Ba là, làm tốt công tác tổng kết thực tiễn

Định kỳ phải có sự tổng kết đánh giá một cách khách quan, đầy đủ những ưu điểm, những kết quả đạt để phát huy cũng như những tồn tại, yếu kém trong hoạt động tranh tụng của KSV tại phiên toà hình sự để có biện pháp chấn chỉnh, khắc phục. Xuất phát từ những vấn đề nảy sinh từ thực tiễn tố tụng, các đơn vị trong ngành cần tích cực xây dựng các chuyên đề để một mặt đề xuất với các cơ quan có thẩm quyền sửa đổi, bổ sung những quy định của pháp luật không còn phù hợp; mặt khác, đề xuất các giải pháp giải quyết những khó khăn, vướng mắc nảy sinh trong quá trình tác nghiệp của KSV tại phiên toà. Tập hợp những bản luận tội có chất lượng, các tình huống mà KSV đã xử lý tốt trong quá trình tranh tụng để phổ biến rút kinh nghiệm chung. Ngành Kiểm sát nhân dân cần tăng cường công tác tập huấn nghiệp vụ nhằm tháo gỡ những khó khăn, vướng mắc nảy sinh từ thực tiễn công tác kiểm sát nói chung và việc tranh tụng nói riêng.

Bốn là, kiện tòa tổ chức bộ máy và cán bộ

Tổ chức và hoạt động của ngành KSND hiện nay, ở cấp sơ thẩm công tác kiểm sát điều tra và kiểm sát xét xử sơ thẩm được tổ chức “thông khâu”, mô hình tổ chức này đã tạo thuận lợi cho KSV trong đảm bảo nắm chắc nội dung vụ án phục vụ tốt cho việc tranh tụng tại phiên tòa, thuận lợi cho việc hình thành đội ngũ chuyên gia trong tranh tụng từng loại tội, từng vụ án. Tuy nhiên ở cấp phúc thẩm (VKSND cấp tỉnh, các Viện phúc thẩm) việc bố trí KSV tranh tụng theo từng đợt xét xử của Tòa án, theo đó một KSV phải tranh tụng ở tất cả các vụ án thuộc nhiều loại án (trị an, kinh tế, ma túy…), điều này đòi hỏi KSV phải có kiến thức sâu rộng trong nhiều lĩnh vực nhưng sẽ khó khăn trong việc xây dựng đội ngũ KSV có trình độ chuyên sâu trong từng lĩnh vực cụ thể. Xuất phát từ mô hình tổ chức khác nhau giữa các cấp kiểm sát xét xử, người lãnh đạo cần phải nhạy bén trong việc phân công, bố trí cán bộ nhằm phát huy tối đa khả năng sở trường của từng cán bộ trong đơn vị mình. Đối với các đơn vị làm nhiệm vụ thực hành quyền công tố tại phiên toà, do đây là công việc có tính đặc thù nên cần phải có sự cân nhắc khi phân công KSV, những KSV này ngoài yêu cầu giỏi về nghiệp vụ, tinh thông về pháp luật thì phải có thêm một số phẩm chất, kỹ năng tranh tụng và văn hóa ứng xử như kỹ năng quan sát, kỹ năng xét hỏi, kỹ năng đối đáp phản bác các quan điểm sai trái, kỹ năng duy trì sự bình tĩnh xử lý đối với các tình huống đột xuất bất ngờ, kỹ năng sử dụng các thiết bị phương tiện kỹ thuật như máy tính xách tay, máy ghi âm, máy chiếu.v.v.

Một điểm quan trọng nữa là cần đặc biệt quan tâm đến công tác tuyển dụng, đào tạo cán bộ. Các cơ sở đào tạo của ngành Kiểm sát nhân dân phải thiết kế chương trình đào tạo gắn với thực tiễn, trong đó những kiến thức, kỹ năng tranh tụng là một nội dung quan trọng cần phải được trang bị cho các học viên ngay khi còn ngồi trên ghế nhà trường.

Năm là, tăng cường mối quan hệ phối hợp với các cơ quan hữu quan đặc biệt là các cơ quan tiến hành tố tụng

Tăng cường mối quan hệ với các cơ quan tiến hành tố tụng trên cơ sở chức năng, nhiệm vụ của mỗi ngành và các quy định của pháp luật, có ý nghĩa rất quan trọng đối với người lãnh đạo trong việc nắm bắt về quá trình giải quyết vụ án, về diễn biến phiên toà, chất lượng tranh tụng cũng như những ưu điểm, tồn tại của từng KSV giữ quyền công tố tại phiên toà để từ đó có biện pháp chấn chỉnh nhằm không ngừng nâng cao chất lượng tranh tụng của KSV, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp.

Nguồn: Kiểm sát Online