Các quy định của BLTTHS năm 2015 về khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự về cơ bản vẫn giữ nguyên như BLTTHS hiện hành, nhưng một số nội dung đã được sửa đổi, bổ sung hoặc quy định mới cho phù hợp với Hiến pháp năm 2013, Luật tổ chức VKSND năm 2014, Luật tổ chức TAND năm 2014, Luật tổ chức cơ quan điều tra hình sự năm 2015 và một số văn bản pháp luật có liên quan. Trong phạm vi bài viết này, xin nêu lên một số nội dung mới của BLTTHS năm 2015 về khiếu nại, tố cáo trong tố tụng hình sự có liên quan đến VKSND.

1. Quy định mới về các quyết định, hành vi tố tụng có thể bị khiếu nại và bổ sung một số chức danh tư pháp có thể bị khiếu nại, tố cáo

Theo quy định tại Điều 470 của BLTTHS năm 2015, các Quyết định tố tụng, hành vi tố tụng có thể bị khiếu nại là các quyết định, hành vi tố tụng được thực hiện trong hoạt động tố tụng của Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên, Chánh án, Phó Chánh án Tòa án, Thẩm phán, Thẩm tra viên, người có thẩm quyền tiến hành một số hoạt động điều tra được ban hành theo quy định của Bộ luật này.

BLTTHS năm 2015 đã bổ sung một số chức danh tư pháp có thể bị khiếu nại, tố cáo về hành vi tố tụng được thực hiện trong hoạt động tố tụng của Cán bộ điều tra (Cơ quan điều tra), Kiểm tra viên (Viện kiểm sát), Thẩm tra viên (Tòa án).

2. Quy định mới, bổ sung chi tiết, cụ thể hóa về thẩm quyền và thời hạn giải quyết khiếu nại, tố cáo 

Theo quy định của BLTTHS năm 2015:

- Khiếu nại đối với lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp, lệnh bắt, quyết định tạm giữ, lệnh tạm giam, quyết định tạm giam, quyết định phê chuẩn việc bắt, quyết định gia hạn tạm giữ, quyết định gia hạn tạm giam và khiếu nại các hành vi thực hiện các lệnh và quyết định đó phải được giải quyết ngay trong thời hạn 24 giờ kể từ khi nhận được khiếu nại. Trường hợp cần phải có thời gian để xác minh thêm thì thời hạn giải quyết không được quá 03 ngày kể từ ngày nhận được khiếu nại.

Viện trưởng Viện kiểm sát có trách nhiệm giải quyết khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng trong việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam trong giai đoạn điều tra, truy tố. 

- Khiếu nại đối với quyết định, hành vi tố tụng của Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra, Điều tra viên, Cán bộ điều tra, Kiểm sát viên, Kiểm tra viên, người được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra trong việc giữ người trong trường hợp khẩn cấp, bắt, tạm giữ, tạm giam do Viện trưởng Viện kiểm sát giải quyết.

- Khiếu nại đối với quyết định, hành vi tố tụng của Phó Viện trưởng Viện kiểm sát trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam do Viện trưởng Viện kiểm sát giải quyết. 

- Khiếu nại đối với quyết định, hành vi tố tụng của Viện trưởng Viện kiểm sát trong việc bắt, tạm giữ, tạm giam do Viện trưởng Viện kiểm sát cấp trên trực tiếp xem xét, giải quyết hoặc Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân tối cao xem xét, giải quyết nếu quyết định, hành vi tố tụng bị khiếu nại là của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh. 

- Tòa án có trách nhiệm giải quyết khiếu nại quyết định bắt, tạm giam trong giai đoạn xét xử.

BLTTHS năm 2015 đã sửa đổi, thay thế cụm từ “quyết định giải quyết khiếu nại cuối cùng” bằng cụm từ “quyết định giải quyết khiếu nại có hiệu lực pháp luật”. Đồng thời, quy định mới trường hợp đối với khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh thì được giải quyết như sau:

- Khiếu nại đối với quyết định, hành vi tố tụng của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh trong thực hành quyền công tố, kiểm sát điều tra, truy tố do Viện kiểm sát nhân dân tối cao xem xét, giải quyết trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được khiếu nại. 

- Khiếu nại đối với quyết định, hành vi tố tụng của Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân cấp tỉnh trong thực hành quyền công tố, kiểm sát xét xử do Viện kiểm sát nhân dân cấp cao xem xét, giải quyết trong thời hạn 15 ngày kể từ ngày nhận được khiếu nại. 

Về thời hạn giải quyết khiếu nại vẫn giữ nguyên như BLTTHS năm 2003, nhưng sửa đổi quy định khiếu nại đối với lệnh giữ người trong trường hợp khẩn cấp, lệnh bắt, quyết định tạm giữ, lệnh tạm giam, quyết định tạm giam, quyết định phê chuẩn việc bắt, quyết định gia hạn tạm giữ, quyết định gia hạn tạm giam và khiếu nại các hành vi thực hiện các lệnh và quyết định đó phải được giải quyết ngay trong thời hạn 24 giờ kể từ khi nhận được khiếu nại.

Về thời hạn giải quyết tố cáo đã quy định rút ngắn thời hạn giải quyết không quá 30 ngày kể từ ngày nhận được tố cáo; đối với vụ việc phức tạp thì thời hạn giải quyết tố cáo có thể kéo dài nhưng không quá 60 ngày.

Một điểm mới đáng chú ý theo quy định tại khoản 3 Điều 41của BLTTHS năm 2015 thì: “Khi được phân công thực hành quyền công tố và kiểm sát việc tuân theo pháp luật trong tố tụng hình sự, ... Phó Viện trưởng Viện kiểm sát không được giải quyết khiếu nại, tố cáo về hành vi, quyết định của mình”.

Đồng thời bổ sung quy định Viện kiểm sát cấp trên có trách nhiệm thanh tra, kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Viện kiểm sát cấp dưới. Viện kiểm sát nhân dân tối cao thanh tra, kiểm tra việc giải quyết khiếu nại, tố cáo của Viện kiểm sát các cấp. 

Hữu Tiến