Điều 250 Bộ luật tố tụng hình sự năm 2003 (BLTTHS 2003) quy định về hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại hoặc xét xử lại:
“1. Toà án cấp phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại khi nhận thấy việc điều tra ở cấp sơ thẩm không đầy đủ mà cấp phúc thẩm không thể bổ sung được.
2. Toà án cấp phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm để xét xử lại ở cấp sơ thẩm với thành phần Hội đồng xét xử mới trong những trường hợp sau đây:
a) Thành phần Hội đồng xét xử sơ thẩm không đúng luật định hoặc có vi phạm nghiêm trọng khác về thủ tục tố tụng;
b) Người được Toà án cấp sơ thẩm tuyên bố không có tội nhưng có căn cứ cho rằng người đó đã phạm tội…”.
Qua thực tiễn thi hành BLTTHS 2003 đã xảy ra nhiều trường hợp, khi xét xử phúc thẩm Hội đồng xét xử nhận thấy bản án sơ thẩm tuyên phạt bị cáo mức án nhẹ, cho hưởng án treo không đúng quy định hoặc bỏ lọt tội phạm và người phạm tội nhưng do không có kháng cáo, kháng nghị theo hướng tăng nặng nên đành phải giữ nguyên bản án sơ thẩm, sau đó kiến nghị Tòa án có thẩm quyền xem xét, kháng nghị theo thủ tục giám đốc thẩm để hủy ngay chính bản án của mình. Sau đó, cấp giám đốc thẩm đã hủy cả bản án sơ thẩm, phúc thẩm để điều tra, xét xử lại.
Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015 (BLTTHS 2015) đã kịp thời khắc phục tình trạng nói trên, sửa đổi, bổ sung quy định về hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại hoặc xét xử lại theo hướng cụ thể hơn. Và đặc biệt là giao ngay cho Hội đồng xét xử phúc thẩm được quyền hủy án sơ thẩm trong những trường hợp mà theo BLTTHS 2003 thì không thể hủy án được. Cụ thể, tại Điều 358 BLTTHS 2015 quy định:
“1. Hội đồng xét xử phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại trong các trường hợp:
a) Có căn cứ cho rằng cấp sơ thẩm bỏ lọt tội phạm, người phạm tội hoặc để khởi tố, điều tra về tội nặng hơn tội đã tuyên trong bản án sơ thẩm;
b) Việc điều tra ở cấp sơ thẩm không đầy đủ mà cấp phúc thẩm không thể bổ sung được;
c) Có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong giai đoạn điều tra, truy tố.
2. Hội đồng xét xử phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm để xét xử lại ở cấp sơ thẩm với thành phần Hội đồng xét xử mới trong các trường hợp:
a) Hội đồng xét xử sơ thẩm không đúng thành phần mà Bộ luật này quy định;
b) Có vi phạm nghiêm trọng thủ tục tố tụng trong giai đoạn xét xử sơ thẩm;
c) Người được Tòa án cấp sơ thẩm tuyên không có tội nhưng có căn cứ cho rằng người đó đã phạm tội;
d) Miễn trách nhiệm hình sự, miễn hình phạt hoặc áp dụng biện pháp tư pháp đối với bị cáo không có căn cứ;
đ) Bản án sơ thẩm có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật nhưng không thuộc trường hợp Hội đồng xét xử phúc thẩm sửa bản án theo quy định tại Điều 357 của Bộ luật này…”.
Qua thực tiễn áp dụng Điều 358 BLTTHS 2015 thời gian qua nhận thấy quy định về hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại hoặc xét xử lại đã tháo gỡ được những khó khăn, vướng mắc cho cấp phúc thẩm. Trong nhiều vụ án, cấp sơ thẩm bỏ lọt người phạm tội, bỏ lọt hành vi phạm tội hoặc xét xử bị cáo hình phạt quá nhẹ, cho hưởng án treo không đúng…thì Tòa án cấp phúc thẩm đều đã hủy bản án sơ thẩm để điều tra, xét xử lại mà không cần phải có kháng cáo, kháng nghị theo hướng tăng nặng. Như vậy, thời gian giải quyết vụ án không bị kéo dài, không xảy ra việc kiến nghị hủy án của mình như trước đây. Xin nêu hai vụ án điển hình để minh chứng.
Vụ án Ngô Văn Hậu (SN 1995, trú tại thị trấn Chí Thạnh, huyện Tuy An, Phú Yên) và đồng phạm bị TAND huyện Tuy An xét xử về các tội gây rối trật tự công cộng và cố ý làm hư hỏng tài sản theo quy định tại điểm b khoản 2 Điều 318 và khoản 1 Điều 178 BLHS. Các bị cáo có hành vi vô cớ sử dụng khúc cây tre, rựa, cây cơ bi da kéo nhau đi đánh nhau, đập phá tài sản, xe mô tô gây náo loạn một vùng quê nhưng bản án sơ thẩm chỉ xử phạt các bị cáo mức án nhẹ, cho nhiều bị cáo hưởng án treo. Sau khi xét xử sơ thẩm, một số bị cáo kháng cáo xin giảm hình phạt, hưởng án treo. Nhận thấy, bản án sơ thẩm có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật nên tại phiên tòa xét xử phúc thẩm ngày 8/5/2023 vừa qua, Kiểm sát viên VKSND tỉnh Phú Yên đã đề nghị và TAND tỉnh Phú Yên đã hủy bản án sơ thẩm để xét xử lại theo đúng quy định của pháp luật.
Vụ án Phùng Xuân Nghi (SN 1984, trú tại xã Sơn Giang, huyện Sông Hinh, Phú Yên) và đồng phạm phạm tội cố ý gây thương tích. Chỉ vì mâu thuẫn nhỏ, bị cáo Nghi và ba đồng phạm (không mâu thuẫn gì với bị hại) dùng rựa là hung khí nguy hiểm đánh, chém vào tay, chân người bị hại gây thương tích 40%. Ngày 10/01/2023, TAND huyện Sông Hinh xét xử sơ thẩm, tuyên phạt bốn bị cáo từ 03 năm tù đến 06 năm 09 tháng tù, trong đó cho một bị cáo được hưởng án treo. Sau đó, các bị cáo bị xử phạt tù kháng cáo xin giảm án. Ở giai đoạn xét xử phúc thẩm, VKS và TAND tỉnh Phú Yên áp dụng Điều 345 BLTTHS 2015 để xem xét cả phần bản án sơ thẩm đối với bị cáo không kháng cáo, không bị kháng nghị. Nhận thấy, hành vi phạm tội của các bị cáo phạm tội có tính chất côn đồ, dùng hung khí nguy hiểm nhưng cấp sơ thẩm chỉ truy tố, xét xử các bị cáo với một tình tiết định khung (dùng hung khí nguy hiểm) là thiếu sót, xét xử cho một bị cáo được hưởng án treo là không đúng, có sai lầm nghiêm trọng trong việc áp dụng pháp luật hình sự. Từ đó, tại phiên tòa phúc thẩm mới đây, Kiểm sát viên VKSND tỉnh Phú Yên cũng đã đề nghị và TAND tỉnh Phú Yên hủy án bản sơ thẩm để xét xử lại.
Có thể nói, Điều 358 BLTTHS 2015 quy định về hủy bản án sơ thẩm để điều tra lại hoặc xét xử lại đã và đang đem lại hiệu quả tích cực, đáp ứng yêu cầu cải cách tư pháp trong giai đoạn mới hiện nay.

GIANG HÀ